15 lipca 1410 roku miała miejsce jedna z największych bitew w dziejach średniowiecznej Europy. Naprzeciw siebie pod Grunwaldem stanęły połączone siły Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, dowodzone przez króla polskiego Władysława Jagiełłę i wielkiego księcia litewskiego Witolda oraz wojska Zakonu Krzyżackiego, dowodzonego przez wielkiego mistrza krzyżackiego Ulricha von Jungingena.
Zakon Najświętszej Panny Marii Domu Niemieckiego, powszechnie zwany Krzyżakami, został sprowadzony do Polski w 1226 r. przez księcia Konrada Mazowieckiego. Nadano mu Ziemię Chełmińską, gród Nieszawę i kilka wsi na Kujawach. Głównym zadaniem Zakonu miała być obrona północno-wschodniego Mazowsza przed łupieżczymi napadami Prusów. Podbój Prus miał miejsce w latach 1236-1283 r. W latach 1308-1309 Krzyżacy podstępnie opanowali Pomorze Gdańskie, dając w ten sposób powód do wojen o odzyskanie przez Polskę utraconych ziem.
Zawarta w 1385 r. w Krewie unia polsko-litewska bardzo zaniepokoiła Zakon Krzyżacki. Litwa bowiem przyjęła chrzest, wytrącając tym samym argumenty do nawracania ją na wiarę chrześcijańską „krwią i żelazem”. Krzyżacy znaleźli inny pretekst do uderzenia na Litwę. Powodem był wybuch powstania na Żmudzi, która będąc integralną częścią Litwy została przekazana Krzyżakom. Krzyżacy oskarżali Polskę i Litwę o wspomaganie powstania, poprzez m.in. dostarczanie broni powstańcom. To spowodowało tzw. cassus belli do wojny z Polską.
W 1409 r. wybuchła wojna z Zakonem, którą przerwał rozejm zawarty do 24 czerwca 1410 r. Przerwa w konflikcie zbrojnym posłużyła obu stronom na przygotowania wojenne. W grudniu 1409 r. w Brześciu nad Bugiem odbyła się narada wojenna króla Władysława Jagiełły z Wielkim Księciem Witoldem. Głównym jej postanowieniem było zjednoczenie sił obu państw do rozstrzygających działań przeciwko Krzyżakom, a w szczegółach zaś plan królewski zakładał:
- przejęcie inicjatywy strategicznej przez armię Jagiełły i przeniesienie walki na terytorium nieprzyjaciela;
- przyjęcie walnej rozprawy na polu bitwy i do zniszczenia sił i zasobów przeciwnika;
- zastosowanie zasady ekonomii sił, dzieląc je pomiędzy zadania główne i zadania pomocnicze;
- docenienie znaczenia terenu ze względu na potrzeby wojenne;
- celowe zachowanie tajemnicy przez co uzyskiwał moment zaskoczenia wroga;
- zastosowanie nowej techniki (most pontonowy, który był ewenementem w sztuce wojennej) i tworzył punkty zaopatrzenia (np. w Płocku).
W dniu 30 czerwca 1410 r. w Czerwińsku nad Wisłą skoncentrowały się wojska polskie i litewsko-ruskie. Wojska polskie przeprawiły się na prawy brzeg rzeki po moście pontonowym . Następnie siły koalicyjne podjęły marsz w kierunku stolicy Zakonu. Dotarły do Kurzętnika, gdzie znajdowały się dogodne i dobrze ufortyfikowane pozycje krzyżackie. Widząc to, Król Władysław Jagiełło nakazał obejść Drwęcę do rejonu Ostródy przez Działdowo i Dąbrówno. Manewr Jagiełły spowodował, że obie strony znalazły się w otwartym polu.
Obie armie, polsko-litewska i krzyżacka spotkały się w dniu 15 lipca koło wsi Grunwald, Łodwigowo i Stębark na zachód od jeziora Lubień. Armia krzyżacka stanęła w szyku o szerokości ok. 2,5 km na południowy wschód między Łodwigowem a Stębarkiem. Artyleria krzyżacka zajęła pozycje przed szykiem, zaś na przedpolu ugrupowania uszykowała się lekka jazda. Ciężkozbrojna jazda krzyżacka była ugrupowana w linie kolumn chorągwianych. W pobliżu obozu znajdowała się pewna liczba chorągwi stanowiąca odwód wielkiego mistrza.
Siły obu stron były porównywalne i przedstawiały się następująco:
Polacy i Litwini:
- ponad 30 tys. jazdy (18 tys. Polacy i ok. 2 tys. jazdy zaciężnej, 11 tys. Litwini i ok. 2 tys. Tatarów);
- ok. 2 tys. piechoty.
Krzyżacy:
- 16 tys. jazdy;
- 5 tys. piechoty i 5 tys. czeladzi.
Siły polsko-litewsko-ruskie były zorganizowane w 90 chorągwi jazdy (50 z Korony i 40 z Wielkiego Księstwa Litewskiego). Lewe skrzydło sprzymierzonych stanowiły chorągwie polskie, które zostały uszykowane w trzy linie szyku klinowo-kolumnowego. Za nimi ustawiły się chorągwie najemne. Na prawym skrzydle stanęły wojska litewsko-ruskie i Tatarzy.
Bitwę rozpoczęły lekkie chorągwie litewsko-ruskie, które uderzając na Krzyżaków dokonały m.in. rozpoznania ugrupowania bojowego nieprzyjaciela. Po rozpoznaniu przedpola, nadszedł czas do uderzenia sił głównych. Ciężkie rycerstwo polskie uderzyło na prawe skrzydło, a litewsko-ruskie na lewe skrzydło krzyżackie. W starciu polskiego rycerstwa zarysował się sukces, ale w walce z ciężkozbrojną jazdą krzyżacką Litwini nie wytrzymali naporu, co doprowadziło do ich wycofania z pola bitwy. Na miejscu pozostały jedynie chorągwie smoleńskie .
Bitwa miała dramatyczny przebieg, szala zwycięstwa przechylała się w obie strony. Późnym popołudniem Krzyżacy do walki wprowadzili swój ostatni odwód – 16 chorągwi z Wielkim Mistrzem Zakonu – Ulrykiem von Jungingenem na czele. Manewr ten jednak został w porę dostrzeżony przez Jagiełłę. Rycerstwo polskie przegrupowując się powstrzymało impet krzyżacki. Jagiełło dowodząc ze wzgórza i mając wgląd w ogólną sytuację taktyczną, wprowadził do walki odwód, który przesądził o zwycięstwie. Poza tym na pole bitwy powróciły rozproszone lekkie chorągwie litewskie, które znacznie wzmocniły siły sprzymierzonych.
W bitwie grunwaldzkiej zginęło ponad 8 tys. rycerstwa krzyżackiego, w tym wielki mistrz i niemal cała starszyzna zakonna. Po stronie polskiej straty wyniosły ok. 6 tys. Wiktoria grunwaldzka była sukcesem w skali taktycznej, a operacyjnie nie została jednak należycie wykorzystana . Podkreślić jednak trzeba, że cios zadany pod Grunwaldem spowodował, że Zakon Krzyżacki już nigdy nie osiągnął dawnej świetności.
Autor: ppłk Ryszard Najczuk
Bibliografia:
1. Dzieje oręża polskiego na tablicach Grobu Nieznanego Żołnierza, pod red. W. J. Wysockiego. Warszawa 2000.
2. Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, T1, Kraków 1912 (reprint).
3. Kukiel M., Zarys historii wojskowości w Polsce. Londyn 1949.
4. Polskie tradycje wojskowe. Warszawa 1990.
5. Wielka historia powszechna, T. IV., cz. 4, pod red Jana Dąbrowskiego, Oskara Haleckiego, Mariana Kukiela i Stanisława Lama. Warszawa 1938 (reprint).
